Pusula Nedir?
Basitçe söylemek gerekirse pusula Kuzey, Güney, Doğu, Batı gibi yönleri gösteren bir araçtır. Bunlara ana yönler de denir.
Pusulayı Kim İcat Etti ?
Pusulayı Kim İcat Etti: İnsanlar mıknatısın demir ile nasıl etkileşime girebildiğini, pusula ilk kez kullanılmadan ve icat edilmeden tam 600 yıl önce biliyorlardı. Yalnız o zamanlar navigasyon ve yön bulma aracı olarak değil; farklı alanlarda ve amaçlar için kullanıyorlardı. İlk olarak kullanılma amaçlarının üzerinden 900 yıl geçtikten sonra astronomi ve oryantasyon için kullanılmaya başlamışlardır. Kısacası günümüzde dahi ağırlıklı olarak yine bu amaçlar için kullanılmaktadırlar. Pusulayı kimlerin keşfettiğine geçmeden önce, ilk önce pusulanın icat edilmesinde baş aktörlerden biri olan manyetizmadan bahsedelim.
Manyetizmanın Keşfi:
Binlerce yıl önce, Küçük Asya’daki Magnesia bölgesinde büyük manyetik oksit birikintileri bulunmuştur. O zaman bulundukları konum, mineralin mıknatıs taşı olarak adlandırılan manyetit (fe304) ismini almasına yol açtı.
Pusulayı Kim Buldu ?
Pusula, kısacası navigasyon ve yönlendirme için kullanılan bir araçtır. Serbestçe dönebilen manyetik bir iğnesi vardır ve yatay olarak konumlandırıldığında, kendisini dünyanın manyetik alanıyla hizalayarak kuzey-güney’i işaret eder. Aynı zamanda bu manyetik iğne sayesinde dönme işlemini gerçekleştirir.
İlk pusula ise, Han Hanedanlığı döneminde yani net bir tarih olmamak ile birlikte MÖ 2. yüzyıl ile MS 1. yüzyıl arasında Çin’de icat edilmiştir. Özellikle ilk yıllarında cihaz; kehanet, falcılık ve bazı coğrafyalarda bulunan değerli taşları bulmak için; bunun yanında ayrıca Feng Shui için de kullanılmaktaydı. Başta da söylediğimiz gibi insanlar manyetitin, çok uzun zamanlar önce varlığından haberdardı; fakat istenilen amaçlar için kullanılması yüzyıllar almıştır.
En eski pusulalar, mineral manyetitin özel bir şekli olan lodestone’dan yapılmıştır. İlk pusula ise, bir ipe bağlanmış ve serbestçe sarkan bir mıknatıs taşı yığınıydı. Bunun yanında, diğer yapılan pusulalar da mıknatıs taşından yapılmıştır; ancak sapları güneye gösterecek şekilde hazırlanan bir kaşık ve kepçe şeklindeydi. Bu kaşığa benzer aygıtın üzerinde durduğu ve dünyanın kenarlarının işaretlendiği bakır bir levha vardı.
Çin ordusu, 11. yüzyılda navigasyon oryantiringi ve 12. yüzyılda deniz oryantiringi için pusula kullanmış ve geliştirmişlerdir. Zamanla bu kaba ve oldukça büyük gözüken ve lodestone mantığıyla çalışan pusulaların yerini manyetize demirden yapılan kullanışlı pusulalar aldı. Bu pusulalar bir su kabında yüzen ve güneyi gösteren manyetize demir balıktan tasarlanmışlardı; bu yüzden isimleri de o zamanlar “güneye bakan balık” olarak adlandırılmıştır. Daha sonra ise kaplumbağaya benzeyen bir düzeneğe yerleştirilmişlerdir. Bu kaplumbağa, ana kısmı içinde mumla sabitlenmiş ve iğnesi çıkmış bir mıknatıs taşı da olan ahşap bir kaplumbağaydı. Bambu iğnesi üzerinde dengelenen kaplumbağanın, serbestçe dönmesine izin veren mekanizma sayesinde, iğne kuzeyi gösteriyordu.
Pusula Avrupa’ya Ne Zaman Geldi ?
12. yüzyılda pusula Avrupa’da ortaya çıktı. Avrupa’da ortaya çıkan sürümleri hem astronomik amaçlar için hem de denizcilikte kullanılan türlerdi. Özellikle deniz yolculuğu için kullanılan pusula; önceki asırlar da güneş veya yıldızlar tarafından yönlendirilerek sadece belli aylarda deniz yolculuğu yapabilen yelkenliler için büyük bir buluştu. Zira artık yelkenliler ve tekneler, pusula sayesinde; tüm yıl boyunca yelkenlerini açarak seyrüsefer yapabileceklerdi.
İslam Dünyasına Pusula Ne Zaman Geldi ?
İslam dünyası 13. yüzyılda pusula ithal edip kullanmaya başlamıştır. Genelde pusulaları dünyanın geri kalanıyla aynı amaç için; astronomi ve denizcilik alanında kullandılar. Bunun yanında, kendileri için dualarda kullanılmak üzere bir pusula da icat etmişlerdir. Günlük namaz vakitlerinde Kıble’nin yönünü göstermek için tasarlanan bu buluş; o dönemler de “Kıble göstergesi” ismiyle anılıyordu. Hatta pusula hâlâ kullanılmaktadır; ancak günümüzde, modern malzemelerden yapılan ve oldukça gelişmiş formlardadır.
Son olarak özellikle en çok kullanım alanı tekneler olan pusulanın, teknelerde kullanılan yatay formu; sıvı içermeyen ve kuru olan bir üründü. Aynı zamanda ana parçası, dalgalı denizde pusulayı yatay konumda tutan üç halkalı yalpaya yerleştirilen standart bir manyetik pusulaydı.
