Harita Nedir?
Mekanın sembolik bir yorumudur. Mekanda algılanan ya da gerçek unsurlar arasındaki ilişkileri vurgular. Bir harita, coğrafi özellikleri temsil etmek için semboller, çizgi stilleri ve renkler kullanır. Genellikle farklı sembollerin neyi temsil ettiğini açıklayan bir açıklama da içerir.
Haritayı Kim İcat Etti ?
Haritayı Kim İcat Etti: İçinde yaşadığımız dünyaya duyulan hayranlık ve ilgi, tarih öncesi çağlarda da vardı. Eskiden sadece sanatsal temsiller olarak görülen mağara resimleri, kemikler ve bazı eserler; son araştırmalara göre avlanma alanlarının, derelerin, rotaların ve hatta yıldızların haritalarına dönüşmüştür.
Elimizde kanıt olarak bulunan en eski kayıtlı rota, 1963 yılında Anadolu’da bulunan ve MÖ Eski Mısırlılar tarafından papirüs üzerine işlenen rotadır; ancak bu kağıdın dayanma süresinin az olması ve üzerinden çok zaman geçmiş olamasıyla birlikte çok az kanıta ulaşılmıştır.
Bazı haritalar, yapımcılarından bile ünlü hale gelmiştir. Başka bir deyişle, birçok haritacı, ancak bir şaheser yarattıktan sonra haritacılık sanatına ve bilimine katkılarıyla ünlenebilmekteydi. Bu yüzden bu dönemde harita yapan birçok insanın haritaları tarih sahnesinden silinmiştir. Bunun yanında tarih boyunca özellikle dikkate değer beş harita vardır. Bunları çok eski olmasının yanı sıra, tarihte önemli rol oynamış olan haritalar olarakta değerlendirebiliriz. Neyse çok uzatmadan biz bu haritaları, zaman dilimlerine ayırarak inceleyelim:
Antik Haritacılık ve Dönemin Kaşifleri
Genel olarak toplum için en önemli bilimlerden birisi olan haritacılık anlayışını büyük ölçüde geliştirmeye yardımcı olan uygarlıklardan biri Yunan uygarlığıydı. Batlamyus, Herodot, Anaksimandros, Eratosthenes, coğrafya bilimi de dahil olmak üzere yer bilimleri üzerinde muazzam bir etkiye ve bilgiye sahipti. Dünyanın büyüklüğü ve şekli, yaşanabilir alanları, iklim bölgeleri ve ülke konumları hakkında derin araştırmalar yaptılar. Örneğin Anaximander, bilinmekte olan ve o standart üzerinden gelişen dünya haritasını çizen ilk kişiydi . Antik Yunan döneminde yaşayan coğrafyacılar, dünyanın çevresini bilimsel olarak tahmin etmeye başladıklarında, bu hadise kartografik biliminin gelişmesinde de öncü rol oynadı. Bununla birlikte MÖ’de Eratosthenes, coğrafyanın hem isim, hem fikir babası olarak bu dönem de tarihe geçmiştir. Bunun yanında Eratosthenes, dünyanın çevresini ilk hesaplayan insan olarak; dünya tarihine de damga vurmuştur.
Roma İmparatorluğu ve Haritacılık:
Roma döneminde haritacılar; askeri ve idari ihtiyaçtan kaynaklı genelde pratik kullanıma odaklandılar. Özellikle bu dönemde İmparatorluğun; mali, ekonomik, politik ve askeri yönlerden kontrol edilme ihtiyaçları; bunun yanında idari sınırlar, fiziksel özellikler ve yol ağlarının haritasına sahip olma isteği ortaya çıkmıştır. Buna rağmen, MS 100’lü yıllardan önce haritacılıkta impatatorluk, “Mare Nostrum” adını verdikleri sınırlı alanın dışına pek çıkamamışlardır.
MS100’lü Yıllardan Sonra
Ptolemy haritası, Roma’nın genişleme döneminde imparatorluğa kılavuzluk etmiştir. Özellikle enlem ve boylam barındıran ilk harita olmasının yanı sıra; astronomik gözlemlere dayanarak dünyadaki yerleri tanımlama adına, o dönemin bir sanat eseri olarak kabul edilir. Ptolemy’nin haritasının orjinali hiç bir zaman bulunamamış olmasına rağmen; bilgileri ve fikirleri yayılarak, kendisinden sonraki birçok haritacıya ve coğrafyacıya kılavuzluk etmiştir.
Orta Çağ Boyunca Haritacılık
Orta Çağ zamanlarında, Müslüman bilginler, çoğunlukla Ptolemy’nin yöntemlerini izleyerek daha önceki kültürlerin harita yapma geleneklerini sürdürdüler ve geliştirdiler. Aynı zamanda kâşiflerin ve tüccarların bilgi, not ve yazılarını da, gezileri sırasında ve gittiği yerlere götürerek pek çok coğrafyaya ulaştırdılar. Bunun yanında, bu dönemde ölçü birimlerinin daha doğru tanımlaması alanında ilerlemeler kaydedilmiştir; ayrıca dünyanın çevresinin hesaplamalarını tanımlamaya ve ölçeklendirmeye yönelik büyük çabalar vardı. İbn Batutta veya Al-Idrisi gibi seyyahlar ve alimler, haritacılık biliminin gelişimine büyük ölçüde yardımcı oldular.
MS 1100’lerden Sonra
Al Idrisi tarafından yazılan Tabula Rogeriana, sadece bir dünya haritası değil, haritaladığı her alanın doğal özelliklerini; etnik ve kültürel gruplarını, sosyoekonomik özelliklerini ve diğer niteliklerini kapsayan, kapsamlı bir şekilde araştırılmış bir coğrafi bilgi kaynağıdır. Kral II. Roger için hazırladığı Tabula Rogeriana’da Al Idrisi, haritaları oluşturmak için kendi kapsamlı seyahetlerinden; kaşiflerle yapılan röportajlardan, seyahat ederken rotalarını haritalamak için para ödenen ressamlardan dahi bahsediyor.
MS 1300’lerden Sonra:
“Mappa mundi“, o dönem ortaçağ Avrupa’sında geliştirilen bir dünya haritasıydı. Mappa Mundi, en büyük ortaçağ haritası olmasının yanı sıra; en özenle çizilmiş ve renklendirilmiş haritalardan biri olmasıyla da dikkat çekmekteydi. Tek bir parşömen yaprağı üzerine çizilen, 158 cm x 133 cm boyutlarında, yaklaşık 52 inç (130 cm) çapında ve günümüze kadar ulaşan en büyük ortaçağ haritasıdır.
MS 1400’lerden Sonra:
Fra Mauro Haritası, MS 1450 civarında Rahip Fra Mauro tarafından yapılan bir haritadır. Harita, parşomen üzerine yapılmış, ağaç çerçeve içine yerleştirilmiş ve yaklaşık iki metre çapındaydı. Mauro’nun Kudüs’ü merkez olarak aldığı haritasının ilginç yanlarından birisi, daha önceki bazı haritalarda rastlanıldığı gibi güney bölümlerin üst kısımda gösterilmesiydi. Yine ilgi çekici yanlarından birisi ise; o zamanlar keşfedilmeyen bazı alanların bile haritada gösterilmiş olmasıydı. Rahip Mauro, o zamanlardan dünyayı bir küreye benzetmiş; ancak büyüklüğü konusunda bir fikre sahip olmadığını da belirtmiştir.
Erken Modern Dönemde Haritacılık
Baskı yöntemlerinin ve farklı ölçme metotlarının ortaya çıkması, haritaların geliştirilmesinde öncü rol oynamıştır. Bunun yanında, ticari olarak ülkelerin genişleme çabaları, dünyada keşfedilen yeni bölgelerin sömürgeleştirilme girişimi ve diğer ülkeler üzerindeki askeri üstünlük arayışı, dünyanın haritacılığa daha da önem vererek; üzerinde çok fazla çalışılmasına aracılık etmiştir. Aynı zamanda çeşitli kıyı bölgelerinin keşfedilmesi, Amerika’nın ilk kartografik temsili; Afrika ve Avrasya haritalarının yeniden oluşturulması; İspanyol denizci ve haritacı Juan de la Cosa zamanında gerçekleşmiştir.
Bununla birlikte kartografik bilimindeki en büyük gelişmeler ve ilerlemeler; Mercator’un ilk haritalarıyla, 1569 yılında ortaya çıktı.
Mercator, Mercator Projeksiyonu adındaki buluşuyla, gemicilerin seyrüsefer rotasındaki kılavuzu oldu. İlk atlasın da yaratıcısı olan bilimci, bu atlası 1595 yılında yayınlamıştır. Atlas, 120 sayfadan oluşmakta, desenli sayfaları ve bir o kadar da kaliteli içeriğiyle dönemin gezginlerini büyülemekteydi. Aynı zamanda atlasta 5.000’den fazla açıklamalı kelime bulunması da; atlasın ne kadar iyi bir yol gösterici ve kılavuz olduğunun da ispatı gibiydi.
1600’lü Yıllar
1602 Ricci Haritası: 1602 yılında İtalyan Rahip ve Misyoner Martteo Ricci tarafından çizilen dünya haritasıdır. Harita, “Amerika’yı gösteren ve günümüze ulaşan ilk Çince haritadır”da denilebilir. Haritanın diğer bir ilginç özelliği ise Çin’i, dünyanın merkezinde göstermesidir.
Modern Dönem ve Haritacılık
Sanayi Devrimi‘nden sonra ticaret ve endüstri alanındaki gelişmeler dünya çapında muazzam bir artış göstermiştir. Sanayi devrimi sonrasındaki dönem, kitap ve seyahat gibi lüksleri karşılayabilen bir orta sınıfın yükselişini de beraberinde getirdi. Hobi ve keyif amaçlı seyahat, kasaba ve köylerde yaşayanlar için büyük bir ilgi haline gelirken; aynı zamanda iş amaçlı seyahat, tüccarlar ve yukarıda bahsedilen ve yeni ortaya çıkan orta sınıfın diğer üyeleri için de büyük önem taşıyordu. Coğrafyacılar ve haritacılar, bu orta sınıfın artan talebine cevap vermek zorunda kaldı ve bu nedenle; haritacılık ve harita yapımında artık profesyonel bir döneme girilmiş oldu.
Haritaların önceki yüzyıllardaki popüler süslemeli örneklerinden daha farklı olarak; kullanım pratikliği açısından taşınması daha kolay haritalara önem verilmiştir.
19. yüzyılda, demiryollarının dünya çapında hızla genişlemesi sebebiyle seyahatler; daha hızlı, daha ucuz ve daha fazla insan için erişilebilir hale geldi. Haritacılar, enerjilerinin ve çabalarının çoğunu, özellikle demiryolu ağının başlangıç ve varış noktalarını gösteren güncel haritalar üretmek için harcadılar. Bu süre zarfında, haritaların geçmişten kalan dekoratif özellikleri de ortadan kaldırılmıştır. Bunun yanında pratik, katlanabilen ve daha kullanışlı hale getirilen haritalar üretilmiştir.
Geçmiş dönemde, özellikle Batlamyus Haritası, Mercator Haritası gibi haritalar; insanları sorunsuz yönlendirmek için çok işe yaramamış olsalarda; sonraki yıllarda kaşiflerin, coğrafyacıların ve dünya hakkında fikir sahibi olup bir şeyler geliştirmek isteyen insanların girişimlerine ön ayak olmuşlardır.
Modern Haritacılıkta Teknoloji Çağı
Bilgisayarların kullanım alanının yaygınlaşmasıyla, akıl almaz bir gelişim kaydetti. Yeni nesil haritacılar ve harita kullanıcıları; bilgisayarlar ve çiziciler, yazıcılar, tarayıcılar gibi aşina olduğumuz çevresel araçların yanı sıra; görüntü işleme, uzamsal analiz ve veritabanı yazılımlarının kullanımı konusunda kendilerini ciddi derecede geliştirdiler.
Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS)’nin ortaya çıkmasıyla, haritacılık ve kartografik bilimi artık küresel hale geldi. Uzaktan algılama, GPS gibi teknojiler; askeri, kurumsal ve birçok alanda insanlığa büyük katkılar sağladı. Bunun yanında, günümüzde teknolojilerinin hiç durmadan gelişmesiyle, artık mobil yazılamlar bile; insanların harita ve yön bulma ihtiyaçlarını GPS gibi teknolojiler ile rahatlıkla karşılayabiliyorlar..
